Droogte en wateroverlast door rechtgetrokken beek

De beek de Aa meanderde zo’n tienduizend jaar door het Brabantse Aa-dal voordat het in de jaren ’30 werd rechtgetrokken. Lange tijd was het een streep water in een steeds voller landschap. Wat toen een goed idee leek, is in tijden van klimaatverandering een uitdaging. Agrariërs hadden vroeger baat bij een drogere bodem, maar jaren later vormen droogte en wateroverlast door extreem weer steeds grotere problemen voor landbouw en natuur. Kanaliseer je een beek, dan stroomt het water veel sneller richting zee. De regendruppels die in het gebied vallen, worden afgevoerd. Het gevolg is een steeds drogere bodem. Extremere buien als gevolg van klimaatverandering kan een gekanaliseerde beek niet goed opvangen. Het water wordt zo snel afgevoerd, dat benedenstrooms wateroverlast ontstaat. Daarnaast is er langs de beek niet genoeg natuurlijke overstromingsruimte, zoals die er vroeger wel was. Ook voor planten en dieren is een rechtgetrokken beek niet gunstig.

“Er is in de jaren zoveel veranderd”

Genoeg redenen voor Waterschap Aa en Maas om in tien jaar tijd tien kilometer beekdal van de Aa te herstellen. De werkzaamheden van dit project werden in 2017 afgerond en inmiddels beheert Brabants Landschap het gebied. De Aa meandert weer als vanouds en het is bewezen dat het dal daardoor de huidige weersextremen goed kan doorstaan. Projectleider Schimmel: “Vergelijk de Aa met honderd jaar geleden: toen woonden mensen nog niet strak langs de beek, zoals nu. Er was genoeg ruimte in het beekdal voor een overstroming als het een keer flink regende. Dan stonden niet meteen straten en huizen onder water. Er is in de jaren zoveel veranderd. We hebben van veel beken snelwegen gemaakt die water snel afvoeren. Maar dat betekent ook dat het water heel snel in Den Bosch is, terwijl de gebieden hier bovenstrooms uitdrogen. We houden het water nu vast in het beekdal, dat werkt heel goed.”

Waarom is een natuurlijke beek klimaatbestendiger dan een kanaal?

“In het beekdal is nu meer ruimte gecreëerd om een extreem natte situatie op te vangen. En als het heel droog is, blijft de beek stromen”, aldus Schimmel. “Zo blijft het hier aantrekkelijk voor dieren en mensen.” Het natuurlijk verloop van een beek zorgt ervoor dat het water slingerend en langzamer door het landschap stroomt, maar niet té langzaam. “Om de stroming erin te houden, kan je de bodem van de beek iets omhoog brengen”, legt Schimmel uit. “Maar tegelijkertijd willen we ook niet dat er meer wateroverlast ontstaat, dus betekent het dat je in de breedte iets meer ruimte moet nemen.” Bij hevige regenval is er ruimte naast de beek om te overstromen. Het water krijgt de tijd en de ruimte om in de bodem te zakken en een buffer te vormen voor drogere tijden. “Dat is in het dynamisch beekdal goed te zien. Het is heel goed voor de ecologie als er altijd stroming is, bijvoorbeeld voor de grote modderkruiper. Die is overal in de Aa weer teruggekomen.” In het gebied zijn ook andere bijzondere diersoorten te vinden, zoals ijsvogels, weidebeekjuffers, kopvoorns, bevers, grote gele kwikstaarten en  riviergrondels.

Europese subsidie voor AR-tool

LIFE IP is een Europese subsidie voor veerkrachtige en gezonde natuur in Europa, die in dit project goed van pas kwam. “In het dynamisch beekdal hebben we met deze subsidie extra dingen kunnen doen, onder meer op het gebied van communicatie”, vertelt Frank van Lamoen van de provincie Noord-Brabant. Projectleider Schimmel is ook blij met deze extra impuls: “Dat je met deze tool kan zien hoe het was en hoe het geworden is, dat is super interessant. Inwoners zijn eraan gewend geraakt dat het nu mooi en natuurlijk is, maar ze kunnen hiermee zien dat het vroeger recht en strak was. Het kan ook nuttig zijn om op plekken waar we nog plannen gaan maken, te laten zien hoe het was en hoe mooi het geworden is.”

Hoe werkt een beeksysteem?

Het waait hard als we door het beekdal wandelen bij Middelrode. Toch zien we veel fietsers en wandelaars langs de Aa. Met de Augmented Reality-tool kunnen zij nu beter begrijpen wat er in het gebied veranderd is. Het geeft een uniek inkijkje in het landschap door de tijd heen. “Als je de QR-code scant in het landschap, krijg je een overzicht van de verschillende lagen in het landschap: bijvoorbeeld de bodem en de beek”, legt Van Lamoen uit. “Heel veel mensen hebben geen idee hoe een beeksysteem werkt, hoe het water door het landschap stroomt, dat er water door de bodem gaat. We willen met deze nieuwe techniek het bewustzijn vergroten. Daarmee kunnen we beter uitleggen waarom we het beekdal herstellen, wat het nut ervan is en wat het ons oplevert.”

Schimmel is het daar mee eens: “Hoe meer mensen meedenken en meekijken, hoe beter. Dat is altijd een uitdaging. Je hebt een vaste club vanuit de heemkundekringen en het Instituut voor Natuurbeschermingseducatie (IVN) die het sowieso interessant vinden, maar er is een grote groep mensen die je niet bereikt. Als deze AR-tool helpt om maar een deel van die mensen ook bij de plannen te betrekken, dan is dat al winst.”

Leer meer over het dynamisch beekdal met Augmented Reality

Met je smartphone kan je via Augmented Reality een kijkje nemen in het verleden en onder de grond om te zien hoe een beeksysteem werkt. Op de wandelroute langs de beek kan je de AR-tool gebruiken. Download de app Fectar en klik op deze QR-code om de AR-tool te gebruiken in het dynamisch beekdal:

Ontdek hoe het water zich door het landschap en ondergronds beweegt. Hoe is de bodem opgebouwd? Hoe kan je water opslaan in het beekdal? En wat is er veranderd sinds het jaar 1900? 

Samenwerkingspartners in het dynamisch beekdal: Waterschap Aa en Maas, provincie Noord-Brabant, gemeente Bernheze, gemeente Sint-Michielsgestel, IVN Bernheze, IVN Sint-Michielsgestel, Natuurgroep Gestel, Heemkunde Berlicum, Buurtvereniging Kom Mirroi, Actiecomité Middelrode, Brabants Landschap, ZLTO Sint-Michielsgestel

Tekst: Marjolein Bezemer
Foto’s: Waterschap Aa en Maas (luchtfoto) en Marjolein Bezemer (portret)