Wat is klimaatrechtvaardigheid?

Klimaatrechtvaardigheid gaat over de extra ongelijkheid die ontstaat in de samenleving als gevolg van klimaatverandering. Mensen in achterstandswijken hebben bijvoorbeeld vaker last van hittestress. Dat arme wijken ook vaak warme wijken zijn, blijkt uit eerder onderzoek. Zo geeft Wageningen University & Research aan dat in versteende gebieden met weinig groen een hoog werkloosheidspercentage voorkomt en dat er veelal mensen wonen met een laag inkomen. In die wijken is hittestress een groter probleem dan in groene wijken. Uit het Hitte Belevingsonderzoek blijkt dat bewoners van sociale huurwoningen hitteoverlast ervaren door onder andere betegelde tuinen en gebrek aan schaduw. Het doel van klimaatrechtvaardigheid is om de ‘climate gap’ te verkleinen: het verschil in hoe hard verschillende groepen mensen worden getroffen door klimaatverandering.

Klimaatadaptieve én inclusieve leefomgeving

De Haan richtte zich in haar onderzoek op groenmaatregelen in de stad Breda die de effecten van klimaatverandering moeten verminderen. Ze keek daarbij naar de initiatieven die bewoners zelf kunnen nemen en waar subsidie voor beschikbaar was, zoals het aanleggen van een groen dak. “‘Nature based solutions’ zoals het aanleggen van groen in steden, heeft heel veel voordelen”, vertelt De Haan aan de telefoon. “Het gaat hitte tegen, vangt regenwater op en is goed voor mentale en fysieke gezondheid. Er zijn dus veel positieve aspecten van groen, maar er zit ook een rechtvaardigheidsvraagstuk aan gekoppeld: is het groen voor iedereen toegankelijk? Ik vind het belangrijk dat een klimaatadaptieve leefomgeving ook een inclusieve leefomgeving wordt.”

Subsidies komen vaker terecht in duurdere wijken

“Medewerkers van gemeentes en waterschappen merkten dat subsidies voor groene maatregelen vaker terechtkomen bij huiseigenaren, mensen met een hoger inkomen of mensen die gezamenlijk een aanvraag doen.” Daarom besloot De Haan te onderzoeken welke mogelijke obstakels er zijn voor inwoners die geen subsidie hebben aangevraagd voor groene daken. Ze interviewde daarvoor inwoners uit een wijk in Breda met een lagere sociaal-economische status. De buurtbewoners zijn over het algemeen praktisch opgeleid en hebben een relatief laag inkomen. In het zuidelijk deel van die wijk waren geen aanvragen binnengekomen voor subsidie voor groene daken en in de wijk is weinig openbaar groen aanwezig.

Subsidieregeling onbekend bij inwoners

Waarom hebben inwoners uit die Bredase wijk geen subsidie voor groene daken aangevraagd? “Veel mensen wisten niet dat de subsidieregeling bestond voor het vergroenen van je eigen leefomgeving,” vertelt De Haan. Die inwoners wisten wel veel over de voordelen van planten en bomen in de tuin, maar niet dat ze ondersteuning konden krijgen bij de aanleg ervan. “Daarnaast speelt betaalbaarheid een grote rol. Vooral bij het aanleggen van een groen dak is de eigen bijdrage hoog. Dat zorgt voor een flinke barrière.” 

De Haan interviewde voor haar onderzoek huurders. “Het aanvragen van subsidie voor groene daken kan lastiger zijn als je huis niet je eigendom is. De betreffende woningbouwvereniging wil wel graag meedenken en zal indien mogelijk toestemming geven aan de huurders voor de aanleg, nadat zij om deze toestemming hebben gevraagd.”

Wat werkt wel?

De gemeente Breda biedt ook subsidie voor het onttegelen van tuinen en het aanleggen van geveltuintjes. “Dat is waarschijnlijk interessanter voor de inwoners uit deze wijk”, stelt De Haan. “Dan gaat om een veel lagere eigen bijdrage dan een groen dak. Het is echt wel een verschil.”

Sommige geïnterviewden waren al bezig met het vergroenen van hun wijk. Ze waren bijvoorbeeld actief betrokken bij een groenproject. “Dan zou je verwachten dat de interesse voor een groen dak er wel is. Toch wisten inwoners niet dat de subsidie er was en hebben ze deze niet aangevraagd. Er waren veel onzekerheden die mensen weerhielden van het aanleggen ervan. Is het dak stevig genoeg? Is de eigen bijdrage niet te hoog? Duurzaamheid is niet de eerste prioriteit als je niet veel te besteden hebt.”

Aanbevelingen

De Haan merkte dat er bij overheden nog niet veel aandacht is voor klimaatrechtvaardigheid. “Het begint wel te spelen, maar medewerkers hebben er nog niet genoeg zicht op. Dit onderzoek kan bijdragen aan meer bewustwording: wat is klimaatrechtvaardigheid en hoe kan je daarmee omgaan?” De Haan benoemt drie van de zeven belangrijkste aanbevelingen:

Bepaal de verdelingsprincipes

“Verdelingsprincipes zijn interessant voor overheden: hoe ga je om met subsidies en verschillende doelgroepen? Nu kan iedereen een bepaalde subsidie aanvragen, maar je zou als gemeente ook kunnen kijken of je meer aandacht wilt besteden aan wijken die grotere problemen hebben met hittestress. Of je kan focussen op wijken waar mensen meer hulp nodig hebben om een subsidie aan te vragen. Definieer het begrip klimaatrechtvaardigheid en ga erover in gesprek met elkaar.”

Ontzorg inwoners

De Haan raadt gemeentes ook aan om inwoners uit bepaalde wijken te ontzorgen. Bij het aanleggen van groene daken zouden zij bijvoorbeeld al kunnen uitzoeken of het dak voldoet aan de eisen, welke beplanting geschikt is en waar je dat kunt kopen. “Om het vergroenen van tuinen te stimuleren, kunnen gemeentes tegeltaxi’s beschikbaar stellen. Daarmee worden de tegels direct afgevoerd. Een promotor in de wijk kan ook goed werken. Dat is een aanspreekpunt in de wijk die mensen kan helpen met de aanvraag van een subsidie en kan ondersteunen bij gesprekken tussen inwoners en gemeente.”

Maak inwoners bewust van het bestaan van subsidie voor groen

Dat inwoners niet wisten dat er subsidie beschikbaar was, is een van de belangrijkste redenen om geen subsidie aan te vragen, stelt De Haan in haar onderzoek. “Als je niet actief op zoek gaat, weet je niet dat het er is. Dat vind ik een interessante conclusie.”

Vraag het de inwoners zelf

“Als je inwoners vraagt welke ideeën zij zelf hebben om hun leefomgeving te verbeteren, dan komen er verschillende creatieve en concrete plannen.” Volgens De Haan gaan inwoners daar makkelijker zelf mee aan de slag en enthousiasmeren ze op die manier ook hun buren. “Provincies, gemeentes en woningbouwverenigingen kunnen participatieprojecten stimuleren.”

“Het rechtvaardigheidsvraagstuk op het gebied van klimaat kan veel kanten opgaan,” besluit De Haan. “Dit is een van de vele zaken die spelen als de gevolgen van klimaatverandering straks nog meer impact krijgen. We willen niet dat mensen in gebieden leven waar het niet uit te houden is, omdat zij te veel barrières ervaarden om maatregelen te treffen.”

Esmee de Haan rondde haar Master Spatial Planning in 2024 af aan de Universiteit Utrecht en deed haar afstudeeronderzoek bij de provincie Noord-Brabant. Download het volledige onderzoek. Het onderzoek van Esmee wordt ook behandeld in het tijdschrift Water Governance (editie 01/2020) op blz. 80 t/m 82. Download het tijdschrift.

Tekst:  Marjolein Bezemer
Foto: Pixabay