We werken hard aan de ambitie om onze provincie klimaatbestendig in te richten. Maar hoever zijn we eigenlijk met klimaatadaptatie? Doen we wel genoeg? En doen we het op de goede manier? Daarnaast zijn de precieze gevolgen van klimaatverandering onzeker. Monitoring is daarom essentieel: we moeten een vinger aan de pols houden, leren en bijsturen. Op deze pagina lees je hier meer over.

Wat is monitoring van klimaatadaptatie?

Monitoring van klimaatadaptatie is het systematisch volgen en bijhouden van klimaatadaptatie over een langere periode. Er zijn verschillende niveaus waarop je klimaatadaptatie kunt monitoren. Zo kun je monitoren of gemaakte afspraken worden nagekomen, of maatregelen effect hebben of dat alle maatregelen samen ook echt tot een klimaatrobuust geheel leiden. Om te komen tot een goede monitoringsystematiek is het heel belangrijk om van tevoren scherp te bepalen wat het doel is van je monitoring en wat je met de uitkomsten van plan bent. 

Waarom is monitoring belangrijk?

Overheden voelen steeds meer de behoefte om (bestuurlijk) goed zicht te houden op klimaatadaptatie: Welk effect hebben acties en maatregelen? Hoeveel moet er nog gebeuren om klimaatbestendig te worden? Monitoring helpt je om te bepalen of je op de goede weg bent om ‘klimaatbestendig’ te worden. Door te monitoren kun je bovendien leren wat goed werkt en wat niet. Het biedt systematisch inzicht in het bereiken van verschillende doelen voor klimaatadaptatie. Met behulp van monitoring kun je:

• de voortgang van een proces volgen en bijsturen als dat nodig is.
• evalueren hoe effectief beleid is en eventueel nieuw beleid maken of bestaand beleid verbeteren.
• ervoor zorgen dat klimaatadaptatie op de agenda blijft staan.
• verantwoording afleggen over beleid.
• laten zien wat je al hebt bereikt.
• ontwikkelingen op verschillende plekken met elkaar vergelijken.

Drie typen van monitoring

Monitoring van klimaatadaptatie kun je grofweg indelen in drie typen:

1. ‘Doen we wat is afgesproken?’: dit type monitoring geeft vooral inzichten voor de eigen organisatie en is een monitoring van het proces.Zo kun je bijvoorbeeld bijhouden hoever je bent met het behalen van de doelen uit je adaptatiestrategie, of je kunt ook bijhouden of de strategie daadwerkelijk leidt tot maatregelen in de praktijk.
2. ‘Wat zijn de effecten van maatregelen in de praktijk?’: dit type monitoring geeft inzicht in de effectiviteit van maatregelen. Door te monitoren welke effecten je ziet in de praktijk, kun je aan anderen laten zien wat er gebeurt op het gebied van klimaatadaptatie in een bepaald gebied.
3. ‘Liggen we op koers?’: dit type monitoring geeft inzicht of het beleid en de maatregelen ervoor zorgen dat het gebied klimaatbestendiger wordt. Dit is de meest uitdagende vorm van monitoring, maar ook de meest interessante. Bij dit type monitoring ga je met andere partijen in gesprek op systeemniveau om te bepalen of je op koers ligt om je gestelde ambities te halen.

Adaptatiepiramide als praatplaat voor de koersvraag

Om concrete doelen te formuleren en om meer inzicht te krijgen in de vraag ‘Liggen we op koers?’ gebruiken een aantal overheden de adaptatiepiramide. Deze schematische monitoringstool is ontwikkeld in het Monitoring Lab Klimaatadaptatie. Met de adaptatiepiramide maak je visueel op welke manier je werkt aan een klimaatbestendig systeem. Is de basis stevig? Neem je genoeg maatregelen om het natuurlijk systeem te versterken, waarbij water en bodem sturend zijn? Of ligt de focus vooral op technische maatregelen en crisissituaties? De adaptatiepiramide bestaat uit drie lagen. Van onder naar boven zijn dat: het natuurlijk systeem benutten, technische maatregelen nemen en handelen bij extremen.

Wat doet de provincie aan monitoring?

Provincie Noord-Brabant houdt zich op verschillende manieren bezig met het monitoren van klimaatadaptatie:

• Overheden en andere partijen in Noord-Brabant en Limburg werken sinds een aantal jaar samen aan klimaatadaptatie in Zuid-Nederland. Een van deze samenwerkingen is de Monitor Klimaatadaptatie Zuid-Nederland. De monitor is opgestart in 2021 en is gebaseerd op jaarlijkse gesprekken met de werkregio’s en provincies in Zuid-Nederland. De centrale vraag in deze gesprekken is: liggen we op koers om de gestelde ambities te halen? Deze monitor richt zich dus op type 3: liggen we op koers?.
• De provincie is ook deelnemer van het Monitoring Lab Klimaatadaptatie. Dit is een reeks bijeenkomsten waar initiatiefnemers van verschillende pilotprojecten op het gebied van monitoring van klimaatadaptatie bij elkaar komen. Het doel is om van elkaar te leren en monitoring te versnellen.
• Samen met de Brabantse waterschappen heeft de provincie Noord-Brabant de website Brabant InZicht opgezet. Je vindt hier meetgegevens over natuur, water en milieu in Brabant. Deze gegevens worden in tekst, kaarten en foto’s gepresenteerd.

Onderzoeken naar monitoren van klimaatadaptatie

Er zijn een aantal onderzoeken gedaan naar het monitoren van klimaatadaptatie. Een paar voorbeelden:

• In het project ‘Monitoring Lokale Bestendigheid’ van de onderzoekslijn NKWK Klimaatbestendige Stad (KBS) is onderzocht welke data een bruikbare indicator vormen om de huidige klimaatbestendigheid van buurten of wijken te onderzoeken. Meer informatie over dit project lees je in het nieuwsbericht van 12 maart 2021 over NKWK-onderzoeken. In 2022 zijn er vanuit NKWK-onderzoek een aantal indicatoren uitgewerkt, waaronder afstand tot dichtstbijzijnde oppervlaktewater, gemiddelde gevoelstemperatuur, percentage oppervlaktewater en percentage openbaar groen. Meer daarover kun je lezen in het rapport NKWK-KBS Monitoren lokale klimaatbestendigheid (2022).
• Kennis voor Klimaat heeft onderzocht hoe je de uitvoering van een lokale of regionale adaptatiestrategie kunt monitoren. De resultaten daarvan staan in het rapport ‘Monitoring en evaluatie van adaptatie op regionaal en lokaal niveau’.

Voorbeelden van monitoring

In Nederland zijn er verschillende partijen en overheden aan de slag gegaan met het monitoren van klimaatadaptatie. Zo lopen er in de provincie Gelderland vijf pilots waarin de effectiviteit van maatregelen wordt gemonitord: in de gemeenten Elburg, Nijmegen, Apeldoorn, Doetinchem & Duiven, en Arnhem. Meer over deze pilots kun je lezen in de storymap ‘DPRA Monitoring Klimaatadaptatie Gelderland’. Daarnaast vind je op het landelijke Kennisportaal Klimaatadaptatie een overzicht van initiatieven en onderzoeksprojecten rond monitoring.