Bij Bosgroep Zuid Nederland is klimaatbestendig bosbeheer de standaard geworden. Dat betekent in de praktijk dat de bosbeheerders zoveel mogelijk diversiteit van planten en dieren stimuleren en de bodem en de vochthuishouding in het gebied herstellen. “We willen het bos zo vitaal mogelijk maken, zodat het beter bestand is tegen extreem weer. Het zijn logische maatregelen, die nu een stevige urgentie krijgen.”

Fotograaf: Marjolein Bezemer

Op de dag dat insectensterfte en extreme droogte vol in het nieuws zijn, heb ik een afspraak met bosecologen Etiënne Thomassen, Rob van der Burg en directeur Arno Neijts van Bosgroep Zuid Nederland, onderdeel van De Bosgroepen. Hun kantoor ligt in een klimaatbestendig bos dat eigendom is van Brabant Water, aan de rand van het voormalig Groot Huisven. Vroeger was het een moerasachtig gebied in een heidelandschap. Het honderd hectare grote ven is opgedroogd en de afgelopen eeuw gebruikt als landbouwgrond. Bosgroep Zuid Nederland heeft in samenwerking met Brabant Water een stuk van deze grond afgegraven om een klein deel van het ven te herstellen. De oorspronkelijke planten die vroeger op de oever groeiden, kwamen weer terug. Nu klinkt een kakafonie aan kikkergekwaak. Buizerds en boerenzwaluwen scheren door de lucht als we het bos inlopen.

Bosbeheer in tijden van klimaatverandering

Net als in veel andere bossen werkt de groep in dit bos aan het omvormen van vele hectares naaldbos naar bossen met veel verschillende soorten loofbomen. Het doel? De bossen beter bestand maken tegen klimaatverandering. Dat kan door de diversiteit van de bomen te vergroten, de vitaliteit van de bodem te versterken en de waterhuishouding te verbeteren. Drie jaar geleden startten de Bosgroepen samen met Staatsbosbeheer het project LIFE Climate Forest, met steun van de provincies Noord-Brabant, Gelderland, Overijssel, Limburg en Drenthe. Het doel is om bossen op zandgronden weerbaarder te maken tegen klimaatverandering. Inmiddels is het woord klimaatadaptatie niet meer weg te denken uit het werk van de bosbeheerders.

Directeur Neijts: “Het LIFE Climate Forest project heeft enorm bijgedragen aan de bewustwording van klimaatbestendig bosbeheer.” Thomassen vult aan: “Mensen zien ook wel degelijk dat er van alles aan de hand is.” “Precies,” zegt Van der Burg: “De sterfte van de fijnspar door onder andere droogte en hitteschade valt niet te ontkennen, dat is dagelijkse praktijk voor veel bosbeheerders die bij ons werken.” 

Fijnspar als kanarie in de kolenmijn

Op de Brabantse zandgronden is regelmatig fijnspar aangeplant. Het was vroeger een handige boom voor de houtproductie. Maar lange periodes van droogte en daarnaast wateroverlast hebben de bomen verzwakt. Daarnaast is stikstofdepositie slecht voor de voedingsstoffenbalans van een bos. Als die balans verstoord wordt, krijgt de letterzetter de kans om bomen aan te tasten waardoor ze sterven. Thomassen en Van der Burg willen iets laten zien in het hart van het bos. We gaan van het pad af en banen ons een weg door een mikado van omgevallen bomen.

Thomassen: “De fijnspar is onze kanarie in de kolenmijn. Die maakt ons duidelijk wat er echt aan de hand is. Onlangs is de Duitse vitaliteitsbeoordeling van bossen gepubliceerd. Daaruit blijkt dat nog maar 13% van de grove dennen gezond is. Dat is een soort waarvan wij allemaal verwachtten dat hij het prima zou doen. 45% van de inheemse eiken en meer dan 40% van de beuken hebben een beschadigde kroon. Daar moeten wij iets mee.”

Kleine open plekken, grotere bomen

Er is veel veranderd in de wereld van het bosbeheer. Vijftien jaar geleden was het nog iets bijzonders als een bosbeheerder kleine open plekken in het bos beplantte met diverse loofbomen. Het was juist gebruikelijk om hectares tegelijk te kappen en dan tienduizenden nieuwe, kleine boompjes aan te planten op de kale vlakte. Tegenwoordig kiezen de bosbeheerders ervoor om op meerdere kleine, open plekken, een groep van grotere bomen te planten. Van der Burg: “We planten nu eigenlijk altijd onder het scherm van het bos, zodat de bomen niet volledig in de zon staan.” Boomgericht beheer, noemen de ecologen het. Het voordeel van kleine plekken in het bos opnieuw beplanten is dat je daarmee het bosklimaat niet doorbreekt. Thomassen: “In het bosklimaat is het in de zomer koeler en vochtiger en in de winter minder koud. En dat vinden veel bossoorten hartstikke fijn.”

We staan stil bij zo’n kleine open plek, waar nieuwe bomen als haagbeuk en winterlinde zijn aangeplant, tussen de bestaande bomen als Amerikaanse eik, grove den, berk en vuilboom. Het luistert nauw of een boom aanslaat: te veel licht is niet goed, te weinig ook niet. En we zien hier en daar schade aan de jonge bomen door de reeën die hier wonen.

Meer diversiteit past bij trend in bos- en natuurbeheer

Thomassen: “Wat we nu doen, past bij de trend in het bos- en natuurbeheer: meer diversiteit.” Daarnaast werken ze aan hydrologische aanpassingen om meer vocht vast te houden in het gebied. Voor bodemherstel gebruiken de beheerders onder andere steenmeel. Daarmee vullen ze verloren voedingsstoffen aan die onder andere door stikstofdepositie uit de bodem zijn weggespoeld. “Maar aanpak van stikstof aan de bron is natuurlijk het beste,” zegt Neijts. Daarnaast kiezen de bosecologen planten en bomen met verschillende bladsoorten, die gemakkelijk verteren en de verhoudingen in de bodem verbeteren. Het dode hout van omgevallen bomen blijft liggen: dat is een bron van leven voor onder andere mossen, schimmels, vleermuizen, kevers, metselbijen, wespen, mieren, vogels, pissebedden, regenwormen en amfibieën. De variatie aan planten trekt ook meer dieren aan.

“Het is actueel en noodzakelijk om zo te werken”

“Door klimaatverandering wordt het heel actueel en noodzakelijk om zo te werken. Het is een extra reden om er nú mee aan de slag te gaan,” aldus Thomassen. Bosbeheerders denken minstens een generatie vooruit. Maar er is veel onzekerheid over hoe het klimaat zich ontwikkelt. “Daarom moeten we diversiteit en vitaliteit sterk stimuleren. Wij nemen nu een beslissing over de komende honderd jaar en daarom moeten we met alle mogelijkheden rekening houden. We spreiden de kansen door zoveel mogelijk de biodiversiteit te stimuleren en het bos zo vitaal mogelijk te maken. We hebben klimaatadaptatie altijd in ons achterhoofd als we met bosbeheer bezig zijn.”