Hoe ga je het gesprek aan over de effecten van klimaatverandering? De klimaatonderlegger is een praktische kaart die kan helpen om de gevolgen van klimaatverandering zichtbaar te maken. Zo worden gesprekken tussen bewoners, bedrijven en overheden gemakkelijker en komen we samen sneller tot concrete oplossingen. Twee gebruikers van de klimaatonderlegger vertellen op welke manier zij dit instrument inzetten. In deel 1 komt Mirella Zuidgeest van waterschap Brabantse Delta aan het woord.

Foto: Mirella Zuidgeest (Waterschap Brabantse Delta)

Aanpassen aan het klimaat: hoe doe je dat? Overheden hebben de afgelopen tijd met de klimaatstresstesten de effecten van klimaatverandering op lokaal niveau onderzocht. Elke overheidsorganisatie levert hiermee een overzicht met dreigingen en kansen. In de risicodialogen die daarop volgden, ontbrak vaak een handig instrument om alle effecten in één oogopslag te kunnen zien. In opdracht van de provincie Noord-Brabant en de waterschappen ontwierp landschapsarchitect Thomas Jansen een praktische kaart, die handig van pas komt in gesprekken over klimaatadaptatie: de klimaatonderlegger.

Praatplaat

Mirella Zuidgeest, Community manager klimaattransitie bij waterschap Brabantse Delta, is een van de gebruikers van de klimaatonderlegger. Zij ziet het als een praatplaat waarin allerlei aspecten van de omgeving in elkaar vallen: van bodem, water, groen en atmosfeer, tot bebouwing en infrastructuur. “Als je daar de effecten van klimaatverandering overheen legt, dan zie je waar je met uitdagingen te maken hebt. Het geeft inzicht in waar je wat kan doen aan klimaatadaptatie.”

Klimaatonderlegger laat het bredere perspectief zien

“Stresstesten kijken heel erg lokaal,” vertelt ze aan de telefoon. “De klimaatonderlegger laat het bredere, grensoverschrijdende perspectief zien.” Als voorbeeld geeft ze de fluctuatiegevoeligheid van een beekdal. De stresstest laat een klein gebied zien dat gevoelig is voor overstromingen. Maar op de klimaatonderlegger zie je vervolgens dat dit een plek is die stroomafwaarts voor natte voeten zorgt, omdat er stroomopwaarts niet genoeg water vastgehouden wordt. “De klimaatonderlegger laat de oorzaak zien van het probleem,” zegt Zuidgeest. Volgens haar voelen inwoners zich hierdoor beter gehoord. Zij ervaren al langer wateroverlast op die plek en met de klimaatonderlegger snap je beter waarom.

Afbeelding: Klimaatonderlegger Waterschap Brabantse Delta (Waterschap Brabantse Delta)

Uitdagingen

Het gebruik van de klimaatonderlegger is soms nog een uitdaging: “Er is heel veel te zien op die kaart. Dus je moet het echt snappen, je moet er de tijd voor nemen.” Het beheergebied van ons waterschap heeft grofweg zeven klimaatgevoeligheden, elk met een eigen kleur. “Je ziet veel tegelijk. Hoogte, zand, bos en droogte is samen als donkerbruin zichtbaar.”, zegt ze. Daarnaast speelt mee dat de ontwikkelaar van de klimaatonderlegger vanuit een bepaald idee de klimaatgevoeligheden omschrijft in een beschrijvende, poëtische taal. “Soms werkt dit heel beeldend. Maar dat kan voor gebruikers, meestal ambtenaren, best lastig zijn om te vertalen naar de partijen waarmee zij werken.” Zuidgeest heeft gemerkt dat het goed werkt om in het eerste gesprek met externe partijen alleen te vragen: ‘wat ervaren jullie?’. “Daarna pak je pas de klimaatonderlegger erbij als bevestiging.”

Koppelkansen

Ondanks de uitdagingen is Zuidgeest enthousiast over de klimaatonderlegger. Het is namelijk niet alleen een goed overzichtsdocument, maar ook een prima middel om opgaven aan elkaar te koppelen. “In het zuidwesten van Brabant is men nu bezig om een bedrijventerrein te verduurzamen. Dan gaat het vaak over energietransitie en circulariteit. Maar parallel daaraan zien we verdroging: bedrijven moeten hun watergebruik terugdringen. Ik probeer dan met de klimaatonderlegger die opgaven aan elkaar te koppelen. Je kijkt eerst naar de gevoeligheden: op een bedrijventerrein speelt hitte een grote rol en de opwarming van oppervlaktewater. Dat biedt misschien kansen voor aquathermie. Dan is de vraag: als je dat toepast, gaat de watertemperatuur van de nabijgelegen plas in dat geval omlaag en de waterkwaliteit omhoog?”

“Het antwoord heb je dan nog niet,” vervolgt Zuidgeest, “maar op het moment dat er dingen gaan spelen, zoals de verduurzaming van bedrijventerrein of verstedelijking, dan ontstaan er koppelkansen. Dan kan een oplossing voor de ene uitdaging mogelijk ook de klimaatbestendigheid verhogen. De klimaatonderlegger geeft een handvat waarmee je het gesprek aan kunt gaan.” En dat, zegt ze, is ook voor nieuwe bestuurders heel nuttig. “Je hebt een groenblauwe structuur nodig om de steden leefbaar te houden. De klimaatonderlegger maakt extra zichtbaar dat dat belangrijk is.”

De Klimaatonderlegger voor de provincie Noord-Brabant is als afbeelding met een uitgebreide toelichting beschikbaar als hulpmiddel op deze website. Daarnaast lees je in dit artikel meer over de Klimaatonderlegger.