Hoe neemt de kans op een overstroming toe?

De kans op een overstroming neemt vooral toe door zeespiegelstijging en hogere rivierafvoeren. Een hogere zeespiegel vergroot niet alleen de kans op een overstroming vanuit zee. Een hogere zeespiegel zorgt ook voor opstuwing van water in de rivieren. Zeespiegelstijging en grotere rivierafvoeren zorgen samen voor hogere waterstanden in de rivieren en beken, waardoor de kans op overstromingen toeneemt. Deze kans is het grootst in de winter, omdat de rivierafvoeren in de winter zullen toenemen. Hieronder lees je meer over hoe sterk de zeespiegel stijgt, wat de oorzaken daarvan zijn en waardoor de afvoer van rivieren toeneemt.

Hoe sterk stijgt de zeespiegel?

Door de uitstoot van broeikasgassen zoals koolstofdioxide (CO₂) en methaan (CO₄) warmt de aarde op. De opwarming zorgt ervoor dat het water in de oceanen uitzet en ijskappen smelten. Dit veroorzaakt een stijging van de zeespiegel. We zien nu al een stijging en die zal in de toekomst verder toenemen.

Hoeveel is de zeespiegel al gestegen?

Volgens de KNMI’23-klimaatscenario’s is de zeespiegel wereldwijd sinds 1900 met gemiddeld 20 centimeter gestegen. Gemiddeld steeg de zeespiegel wereldwijd dus met 1,7 mm per jaar. Maar sinds eind jaren zestig is deze snelheid flink toegenomen, naar 3,7 mm per jaar tussen 2006 en 2018. De zeespiegelstijging versnelt nog steeds.Voor de Nederlandse kust werd eerst nog geen significante stijging aangetoond, maar uit recente onderzoeken van Deltares, het KNMI en de TU Delft blijkt dat de zeespiegel voor de Nederlandse kust sinds begin jaren negentig ook sneller stijgt. Volgens de Zeespiegelmonitor 2022 van Deltares stijgt de zeespiegel sinds 1993 met 2,9 millimeter per jaar in plaats van met 1,86 millimeter per jaar daarvoor.

Hoeveel gaat de zeespiegel deze eeuw nog stijgen?

Blijven we de komende jaren veel CO2 uitstoten? Dan kan de zeespiegel voor de Nederlandse kust tot 2100 met 59 tot 124 centimeter stijgen ten opzichte van begin deze eeuw. Stoten we de komende jaren minder CO2 uit? Dan ligt die stijging tussen 26 en 73 centimeter. Meer hierover lees je in de brochure van de KNMI’23-klimaatscenario’s. Naast de uitstoot van CO2 zijn er nog processen die onzeker zijn en voor extra zeespiegelstijging kunnen zorgen. Bijvoorbeeld als delen van de ijskap op Antarctica instabiel worden en de ijskap snel smelt. Dit kan ertoe leiden dat de zeespiegel rond 2100 zelfs 2,5 meter stijgt.

Hoeveel stijgt de zeespiegel na 2100?

Op de lange termijn zal de zeespiegel blijven stijgen. Zelfs als we veel minder CO₂ uitstoten en de opwarming van de aarde beperkt blijft tot maximaal 2 ⁰C, zoals internationaal is afgesproken. Dit komt doordat de oceanen en ijskappen traag reageren op de opwarming van de aarde. Deze processen kunnen niet zomaar stoppen. Het KNMI laat de volgende mogelijke scenario’s voor 2300 zien: 

De verwachting is dat de zeespiegel pas over 10.000 jaar in evenwicht is met het klimaat en niet verder zal stijgen. Ook als we nu stoppen met broeikasgassen uitstoten. Als de opwarming van de aarde beperkt is gebleven tot 2 ⁰C opwarming, dan zal de zeespiegel tegen die tijd wereldwijd gestegen zijn met 6 tot 7 meter. Bij 3 ⁰C opwarming is dat 10 tot 24 meter en bij 5 ⁰C opwarming 28 tot 37 meter.

Wat zijn de oorzaken van zeespiegelstijging?

De zeespiegel stijgt doordat de aarde opwarmt. De oorzaak van deze opwarming is dat we grote hoeveelheden broeikasgas uitstoten zoals koolstofdioxide (CO₂) en methaan (CO₄). De opwarming van de aarde draagt via een aantal processen bij aan een stijging van de zeespiegel:

• De warmere lucht warmt het zeewater op. Als water opwarmt, zet het uit. Warmer zeewater neemt dus meer ruimte in, waardoor de zeespiegel stijgt.
• De opwarming zorgt ervoor dat gletsjers en ijskappen op Groenland en Antarctica smelten. Daardoor komt er in de oceanen meer zeewater bij, wat zorgt voor zeespiegelstijging. De KNMI’23-scenario’s laten zien dat het smelten van de ijskappen aan het versnellen is.
• De opwarming zorgt voor meer veranderingen, die vooral een regionaal effect hebben. Bijvoorbeeld veranderingen in zeestromen. Verder wordt zeewater minder zout als ijskappen en zeeijs smelten. Minder zout zeewater heeft een lagere dichtheid en zet in volume ook uit.

Naast deze effecten door opwarming kan ook bodemdaling een rol spelen. In Nederland daalt de bodem, waardoor in verhouding de zeespiegel stijgt. Volgens de Zeespiegelmonitor 2022 wordt gemiddeld 0,45 mm van de zeespiegelstijging veroorzaakt door bodemdaling.

Waardoor neemt de afvoer van rivieren toe?

De afvoer van rivieren neemt vooral toe doordat de neerslag in de winter toeneemt. En dat komt grotendeels door de opwarming van de aarde. Warmere lucht kan namelijk meer vocht bevatten. Lees meer over de toename van neerslag op de themapagina over wateroverlast. Andere invloeden op de rivierafvoer zijn: het smelten van sneeuw, verdamping in het stroomgebied en het waterbeheer.

Hoe leidt toename neerslag tot hogere waterstanden in de rivieren?

Hoogwater is een hoge stand van het water in de rivieren en kan leiden tot overstromingen. Toenemende neerslag kan op de volgende manieren leiden tot een grotere kans op hoogwater in Nederland:

• Volgens de KNMI’23-scenario’s neemt in de winter de gemiddelde neerslag in de stroomgebieden van de Rijn en de Maas toe. Dit zorgt ervoor dat rivieren in de winter meer water afvoeren en de kans op overstromingen toeneemt. Tegelijk zal er in de zomer gemiddeld minder neerslag vallen in de stroomgebieden. Dit zorgt in de zomer gemiddeld voor lagere rivierafvoeren.
• De kans op extreme neerslag neemt door klimaatverandering in de zomer toe. Volgens internationaal onderzoek neemt de kans op een overstroming zoals in juli 2021 daardoor toe.

Wat kunnen we leren van de overstromingen in juli 2021?

In juli 2021 vonden er overstromingen plaats in België, Duitsland en Limburg. Ook Brabant had te maken met de gevolgen van hoogwater. Oorzaak: extreem veel regen op 13 en 14 juli in de stroomgebieden van de Maas en Rijn. Lees meer over deze overstromingen in het Brabantse Weeroverzicht 2021. Naar aanleiding van deze overstromingen zijn er verschillende onderzoeken uitgevoerd:

• Een internationaal team van wetenschappers heeft onderzocht of door klimaatverandering de kans op een overstroming door hevige regenval in de zomer toeneemt. Het onderzoek concludeert dat door klimaatverandering de kans toeneemt dat het ergens in de regio tussen het noorden van de Alpen en Nederland zo hard regent als op 13 en 14 juli 2021. Dit vergroot de kans op overstromingen die worden veroorzaakt door extreme neerslag.
• Deltares onderzocht of de zeer extreme neerslag die in juli 2021 in het stroomgebied van de Rijn en de Maas viel ook boven centraal Nederland zou kunnen vallen. En wat de gevolgen daarvan zouden zijn. Conclusie: ja dat kan gebeuren en de gevolgen zouden in zo’n situatie ook heel groot zijn. Op de hoge zandgronden in Brabant zou de extreme neerslag zorgen voor oppervlakkige afstroming van regenwater. Beken, zoals de Dommel en de Aa, zouden over grote afstand overstromen en kanalen zouden te maken krijgen met extreme waterstanden. Dit zou grote overlast veroorzaken.